Từ xa xưa, trong dân gian cha ông ta đã có quan niệm “con trâu là đầu cơ nghiệp” rằng loài vật này rất gần gũi với con người, đặc biệt là người nhà nông ở quê. Nhờ sức mạnh thể chất cùng sự chăm chỉ không mệt mỏi của mình mà con trâu đã giúp con người cày bừa, sản xuất làm nên của cải vật chất.
Con trâu được xếp vào hàng thứ hai trong Thập nhị Địa Chi, thường gọi là 12 “Con Giáp”.Từ thuở ấu thơ, tôi được nghe kể lại một mẫu chuyện dân gian: Ngày xa xưa lắm, có một Vị thần linh mời các loài cầm thú đến tham dự cuộc thi đua về sức khỏe và trí thông minh, nhanh nhẹn của họ hàng nhà mình, hầu sắp xếp ngôi thứ để được cắt cử luân phiên quản trị thế gian, mỗi nhiệm kỳ là 365 ngày. Các đại diện sẽ tranh tài, lội ngang qua một con sông lớn, con trâu to tướng và rất khỏe mạnh nên khi sắp về đến đích, nó đã dẫn đầu, con chuột bé nhỏ đang lội phía sau! Trong một thoáng suy nghĩ, con chuột vụt nhảy lên bám vào sừng trâu và nhảy vọt vào bờ! Với mưu trí và sự nhanh nhẹn, chuột đã đạt hạng nhứt, tiếp theo là con trâu, cọp, mèo, rồng, rắn, ngựa, dê, khỉ, gà, chó và lẹt đẹt nhứt là con heo mập ù, chậm chạp!. Phải chăng, chỉ có những con vật nói trên lội được qua con sông nầy và từ đó đến nay, tuổi của con người luôn gắn liền với “12 Con Giáp”. Ngoài ra, hai mươi bốn giờ trong một ngày cũng được phân chia theo ngôi thứ của 12 con vật nói trên: “Nửa đêm giờ Tý canh ba (Từ 23 giờ đến 01 giờ khuya ngày hôm sau) và Giờ Ngọ, được tính từ 11 giờ đến 13 giờ trưa…
Trâu – con vật gắn liền với đời sống người nông dân Việt Nam, từ lúc gà chưa gáy sáng, con trâu đã cùng người băng qua màn sương lạnh lẽo để ra đồng, nào cày, nào bừa,… con trâu đảm nhận phần lớn công việc nặng nhọc của nghề nông… Chưa hết, hình ảnh trâu còn gắn liền với bao sự kiện trong cuộc đấu tranh của dân tộc ta.
Chuyện Trâu Năm Sửu, sự gắn bó thân thiết giữa người và Trâu mở đầu bằng câu ca dao quen thuộc:
Trên đồng cạn, dưới đồng sâu
Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa.
Trong các loài gia súc gần gũi với nếp sống sinh kế của xã hội đồng quê Việt Nam thì trâu là loài súc vật rất hữu ích cho giới nhà nông cày cấy ruộng đồng. Việt Nam là xứ vốn sống nhờ nông nghiệp qua hàng chục thế kỷ, loài trâu đã chia sẻ cùng con người những nỗi vui buồn đồng áng, sản xuất ra lúa gạo nuôi sống người dân ta. Trâu là biểu tượng cho hình ảnh cần cù, chăm chỉ, cực nhọc và khoẻ mạnh. Trong tranh của Đông Hồ còn ghi nhận hình ảnh con trâu đi sát với sinh hoạt làng quê, có những chú bé mục đồng tóc để tóc chỏm thổi tiêu trên lưng trâu giữa những cánh đồng lúa chín vàng, hay bên những lũy tre xanh có những con trâu được nghỉ ngơi nhai cỏ sau những giờ làm lụng vất vả.
Trong nguồn kho tàng văn hóa nghệ thuật còn có mười bức tranh trâu được gọi là “Thập mục ngưu đồ”, vẽ con trâu và những chú mục đồng, mô tả thứ tự quá trình diễn biến trong tâm thức của người vận dụng sự hành thiền trong cuộc sống. Thực vậy, Thập mục ngưu đồ là mười bức họa chăn trâu nổi tiếng trong thiền tông, tương ứng với quá trình hành đạo của một người phát nguyện đạt đích điểm giác ngộ. Mười bức tranh này có thể xem là biểu tượng rõ nét nhất khi trình bày những tinh hoa của phái phật giáo đại thừa.
Nói về trâu, một loài gia súc rất quan trọng trong đời sống người dân quê ở một số nước thuộc vùng châu Á, đặc biệt là tại quê hương ta. Chúng cho sức kéo cày nặng nhọc, trâu còn cung cấp thịt và sữa. Con trâu vốn gắn liền với tuổi thơ của trẻ em tại nông thôn qua hình ảnh của những chú bé mục đồng, những sinh hoạt chăn trâu hay len trâu thì rất gần gũi, vui đùa với trâu, tắm trâu, cỡi trên lưng trâu, thả diều, bên lũy tre đầu làng, bên những vựa lúa chín vàng,… Trong sự diễn dịch bói toán hay trong nếp dân sinh người ta thường cho là người sinh vào năm con trâu thì chịu khó làm việc cực nhọc, chăm chỉ. Về sức mạnh thì lại nói là “mạnh như trâu”.
Như chúng ta đã biết thì dịch Covid-19 một lần nữa lại quay trở lại, ảnh hưởng không nhỏ đến các hoạt động của chúng ta, mọi hoạt động tụ tập đông người bắt buộc phải dừng lại. Từ hình ảnh gắn với cuốc cày và đời sống người nông dân chân lấm tay bùn, con trâu trong dịp Tết Tân Sửu 2021 đã chuyển mình, trở thành con giáp tượng trưng cho sức mạnh Việt Nam trước dịch COVID-19. “Con trâu là linh vật của Việt Nam không chỉ vì chúng xuất hiện nhiều trong đời sống đồng dao, tranh tượng mà còn là biểu tượng cho tinh thần bất khuất của người dân”. Và chúng ta hãy cùng đồng sức đồng lòng cùng với sức Trâu để chung tay đẩy lùi đại dịch.
Phạm Yến