Cách thành phố Thái Bình chừng 20 km về phía đông, làng nghề chạm bạc Đồng Xâm nằm ở hữu ngạn dòng sông Đồng Giang, làng Thượng Gia, tổng Đồng Xâm nay là xã Hồng Thái – Kiến Xương – Thái Bình. Đồng Xâm mang nét đẹp từ tên gọi nhuốm màu sắc dã sử với những huyền thoại xung quanh ngôi đền Đồng Xâm. Ngoài nghề chính là nghề nông làng còn có nghề chạm bạc nổi tiếng từ lâu đời.
Cách đây hơn 300 năm nghệ nhân nghề chạm bạc tên là Nguyễn Kim Lâu theo thuyền dọc sông Trà Lý về lập nghiệp ở đây. Ông đã truyền nghề chạm bạc cho dân làng, trải qua nhiều thời kỳ đến nay nghề vẫn được duy trì và ngày càng phát triển. Để tỏ lòng biết ơn người đã có công khai sáng làng nghề, những người thợ chạm bạc ở Đồng Xâm đã tôn cụ là sư tổ nghề; lập đền thờ và ngôi đền nằm ở làng Thượng Gia (Đồng Xâm) xã Hồng Thái. Và trong am thờ có tượng Nguyễn Kim Lâu bằng đồng.
Người làng Đồng Xâm còn lưu giữ được những sản phẩm thể hiện được tài năng, trí tuệ và sự khéo léo của những người thợ lớp trước như bộ lưu đỉnh bằng bạc, tranh xuân, hạ, thu, đông, tranh tứ bình…xưa nay khách khách chơi hàng thủ công mỹ nghệ đều đánh giá thợ Đồng Xâm khéo tay. Hàng bạc Đồng Xâm dáng thanh thoát, chạm trổ tinh xảo, đường ve, nét vuốt chuẩn mực đến từng chi tiết nhỏ như hạt kê, có độ chênh bong cao, đáp ứng mọi nhu cầu của mọi khách hàng khó tính nhất.
Nghề chạm bạc Đồng Xâm phát triển mạnh nhất là vào nửa cuối thế ký XIX và những năm đầu thế kỷ XX, hàng chạm bạc Đồng Xâm được xuất ra nước ngoài: Anh, Pháp, Bỉ, Trung Quốc, Triều Tiên, Thái Lan, Lào…
Hiện nay với 150 cơ sở sản xuất, doanh thu từ hoạt động làng nghề ngày càng tăng, năm sau cao hơn năm trước từ 5 – 7 tỷ đồng (năm 2013 đạt 60 tỷ đồng). Nghệ nhân ở làng nghề chạm bạc Đồng Xâm được phân theo 2 cấp, nghệ nhân ưu tú cấp nhà nước có Ông Nguyễn Văn Ngoan – Chủ tịch hiệp hội làng nghề Đồng Xâm và ông Phạm Văn Nhiêu – Phó chủ tịch hiệp hội; nghệ nhân cấp hội kim hoàn có ông Nguyễn Hữu Vụ. Điều đặc biệt hơn nữa là cả nước chỉ có 20 nghệ nhân ưu tú cấp nhà nước thì riêng làng nghề chạm bạc Đồng Xâm có 2 nghệ nhân.
Năm 2007 Hiệp hội làng nghề Việt Nam phong tặng làng nghề Đồng Xâm danh hiệu Làng nghề tiêu biểu Việt Nam.
Đền Đồng Xâm
Đền Đồng Xâm nay thuộc xã Hồng Thái, Huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình. Đền Đồng Xâm có thể xem như một tập đại thành của nghệ thuật khắc gỗ, đá, kim loại, đắp vữa của Việt Nam thời Nguyễn.
Đền Đồng Xâm là cả một quần thể di tích có quy mô hoành tráng, rộng lớn trong đó thờ Triệu Vũ Đế, đền thờ Trình thị Hoàng hậu (vợ vua Triệu Vũ Đế) và đền thờ Nguyễn Kim Lâu (vị tổ nghề chạm bạc cổ truyền) cùng hệ thống đền chùa nằm kề sông Vông.
Trung tâm của quần thể di tích đền Đồng Xâm là một tổng thể kiến trúc đồ sộ với gần 10000m2 xây dựng với nhiều công trình kiến trúc hùng vĩ và tuyệt đẹp như Vọng Lâu, Thuỷ toạ, Hoành mã, Sân tế, toà tiền tế, phương đình, toà điện thờ, hậu cung, nhà thờ tổ sư nghề chạm bạc…
Đền thờ tổ nghề được xây dựng rất sớm, năm 1938 tiến hành đại tu. Trong dịp này, phường bạc Đồng Xâm đã đem tiến cúng vào đền một bộ sưu tập bằng vàng bạc, gồm đỉnh bạc, ống hoa bạc, hạc bạc, chúc bản bằng bạc có gắn rồng bằng vàng ròng…
Hội làng Đồng Xâm
Lễ hội Đồng Xâm sẽ được diễn ra trong 4 ngày, từ ngày 25/4/2017 đến 28/4/2017, tức từ 29/3 đến 03/4 năm Đinh Dậu với nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc như hát ca trù, hát chèo, tế lễ, rước thánh sư, đua thuyền trên sông Vông và nhiều trò chơi dân gian cuốn hút rất đông khách thập phương về dự, có nhiều nét văn hóa tâm linh. Đặc biệt lễ hội là dịp hội tụ của những người thợ kim hoàn, các phường bạc khắp nơi trên mọi miền đất nước nhớ về cội nguồn, dâng hương tri ân tổ nghề Nguyễn Kim Lâu, đem các sản phẩm chạm bạc về trưng bày, quảng bá và bán làm đồ lưu niệm cho du khách.
Thúy Hường